Hoe ACT helpt bij het begrijpen van anorexia

In een wereld waarin psychisch leed vaak voortkomt uit onze eigen gedachten, emoties en reacties, is er een benadering die een licht werpt op deze strijdplek; Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Deze wetenschappelijk onderbouwde vorm van gedragstherapie onthult hoe we verstrikt raken in gedachten en gevoelens, en biedt een weg naar bevrijding.

Wat is ACT?

ACT stelt dat normale psychologische processen al snel destructief kunnen worden, waardoor psychisch leed ontstaat. De grootste boosdoener is ons eigen menselijk verstand.
In ACT gaan we ervan uit dat mensen lijden omdat ze gedachten, gevoelens, emoties of sensaties proberen te vermijden.
Niet omdat die er zijn dus, maar net omdat ze die proberen te vermijden en/of onderdrukken. Anderzijds versmelten we ook snel met deze gedachten, emoties en sensaties.
Het is dus niet zozeer dit pakketje van gedachten, gevoelens, emoties en sensaties dat het probleem is, maar wel hoe we erop reageren en ermee omgaan.

Worden we ermee één, versmelten we ermee, of proberen we ze net te vermijden?
Doen we er iets mee of leggen we ze aan de kant en focussen we op wat werkbaar is, op wat we ermee kunnen doen? Onthoud alvast dat het hebben van een gedachte of een emotie niet wil zeggen dat die gedachte of emotie ‘waar’ is. Je hebt misschien het gevoel of het idee dat je nooit een vriend zult hebben of dat niemand van je houdt, maar dat wil niet zeggen dat dat ook echt zo is. Alleen voelt het voor jou zo wel aan.

ACT is dus een wetenschappelijk onderbouwde vorm van gedragstherapie met een zestal therapeutische kernprocessen.
In dit boek sta ik stil bij één specifiek kernproces, namelijk fusie. Dat is die versmelting: fusie komt erop neer dat je echt vastzit in je gedachten.
Bij ACT werken we dan ook rond defuseren: loskomen van die gedachten.

Onze grootste criticus, ons verstand, is ontzettend streng voor onszelf.

Dat maakt dan ook dat als we fuseren (één worden) met bepaalde gedachten, regels, oordelen… over onszelf en de wereld, we echt vast komen te zitten.
Zit je dan vast, dan ga je meteen op zoek naar manieren om er los van te komen, wat meestal gebeurt door onwerkbaar gedrag te stellen, bijvoorbeeld vermijdingsgedrag.

Dat is effectief op korte termijn, maar een boosdoener op lange termijn.
Hoe vaker je bepaald gedrag of bepaalde handelingen vermijdt, des te groter wordt de uiteindelijke angst.
Stel je een vrouw voor die wat wil afslanken omdat ze de gedachte heeft niet goed genoeg te zijn als ze niet wat gewicht verliest.
Er wordt in eerste instantie op een gezonde manier omgegaan met meer evenwichtige maaltijden eten enzovoort, maar op een dag ontstaan er angsten rond voedingsmiddelen die niet meer gegeten zijn sinds de start van het ‘dieet’.
In eerste instantie zal ze haar leven aanpassen om die voedingsmiddelen uit de weg te gaan (vermijdingsgedrag).
Ze zal bijvoorbeeld niet meer naar sociale gelegenheden gaan om zo niet in aanraking te komen met de voedingsmiddelen die ze niet meer durft te eten.
Op korte termijn voelt ze zich opgelucht en is er geen probleem. ‘Geen verleiding’ is gelijk aan ‘geen probleem’.

Echter, naarmate de tijd vordert komen er meer feestjes, recepties en etentjes waar ze niet naartoe gaat en er komt een nieuw probleem bij: sociale isolatie.
De angst voor bepaalde voedingsmiddelen heeft haar volledig in beslag genomen.
Wat in eerste instantie werkbaar gedrag leek, is ontspoord in sociale isolatie.
Sociale isolatie is in dit voorbeeld het gevolg van de fusie met de gedachte niet goed genoeg te zijn. Beeld je dus in wat er gebeurt als je iedere gedachte, gevoel of emotie voor waar aanneemt en ermee fuseert.

Mensen lijden omdat ze gedachten, gevoelens, emoties of sensaties proberen te vermijden.

Soorten fusie bij anorexia (eetstoornissen algemeen)

Elke Bussels (ACT-therapeut en klinisch psycholoog & Trainer bij het therapie- en opleidingscentrum ACT-academie) legt uit: ‘Bij eetstoornissen kan een fusie met gedachten over het zelf, het lichaamsbeeld en/of het oordeel van anderen tot letterlijk ongezond vermijdings- of compensatiegedrag leiden.

De persoon zit volledig gevangen in een bepaald beeld, een bepaalde inhoud over zichzelf. Het is geen bewust vasthouden aan, het is letterlijk helemaal opgeslorpt worden door de gedachten en de inhoud over het zelf, waardoor de gedachten ook heel erg waar lijken.
Het lukt niet meer om een metapositie in te nemen, het lukt niet meer om mildheid te tonen naar zichzelf toe, het lukt niet meer om iets anders te doen dan het niet-werkbaar gedrag.

In ACT wil “werken op defusievaardigheden” zeggen: werken op opnieuw ruimte creëren, steeds ook met het oog op het bereiken van een waardevol leven.
Dat lukt niet een-twee-drie.
Ons verstand is hardnekkig en we kunnen niet “niet denken”.
Het aanleren van defusievaardigheden gaat erom dat we leren zien dat ons verstand een bepaalde inhoud creëert en dat we een keuze mogen maken of we ons verstand volgen of niet.
We willen mensen dus niet leren dat ze niet meer mogen denken wat ze denken.
Probeer dat maar eens! We willen hen wel leren dat ze niet altijd moeten luisteren naar wat hun verstand hen influistert of net heel luid toeroept. (Opmerking van Leen: en dat staat natuurlijk haaks op ‘Gebruik toch je verstand!’).

Soms kan het ook heel boeiend zijn om de storende gedachten niet als een bedreiging te zien, maar eerder te gaan onderzoeken of daar misschien toch ergens een waarde onder zit en ons verstand ons daar op een onhandige manier naartoe wil leiden.
Een voorbeeld met de waarde verbondenheid: het verstand zal een onwerkbare inhoud over het zelf creëren en wie de persoon moet zijn opdat die verbondenheid kan gaan ervaren.’ Personen met een eetstoornis versmelten of fuseren dus vaak met bepaalde gedachten, gevoelens en emoties.
Dat betekent dat ze zich volledig identificeren met bepaalde gedachten en overtuigingen.
Fusie kan zich beperken tot één domein, maar in de praktijk zijn het er vaak meerdere.
We kunnen die indelen in zes subdomeinen:

De grootste criticus, ons verstand, is ontzettend streng voor onszelf.

1. Fusie met het verleden

(…) Personen met een eetstoornis houden vaak zo hard vast aan zichzelf de schuld geven van gebeurtenissen.
Ze zien zichzelf als zwak of mislukt vanwege eerdere trauma’s.

2. Fusie met de toekomst

Zich zorgen maken, rampen bedenken, het ergste voorspellen.
Personen met een eetstoornis hebben vaak specifieke angsten met betrekking tot gewicht, uiterlijk, voedsel en controle.

3. Fusie met het zelfconcept

(…) Zich volledig overgeven aan het negatieve zelfoordeel dat ze hebben over zichzelf.
Personen met een eetstoornis hebben vaak een negatief zelfbeeld en hebben de neiging om hun eigenwaarde te laten afhangen van hun gewicht en uiterlijk.

4. Fusie met de redenen 

(…) Ze denken dat ze enkel gelukkig, geliefd of succesvol kunnen zijn als ze slank zijn.

5. Fusie met de regels

(…) Eetstoornissen gaan vaak gepaard met strikte regels en rigide denkpatronen met betrekking tot voeding, lichaamsbeweging en gewichtsbeheersing.
Personen met een eetstoornis leggen zichzelf strenge regels op over wat ze wel of niet kunnen eten en hoeveel ze moeten sporten.
Het niet naleven van deze regels kan leiden tot schuldgevoelens, angst en zelfkritiek.

6. Fusie met de oordelen

(…) Zowel met de eigen oordelen en gedachten, maar ook met die van anderen, de wereld, gebeurtenissen en veel meer. Met alles eigenlijk.

Lees meer in boek Eet Gewoon.

Hoe gaan we tewerk in de Strak Plan praktijk?

Deze onwerkbare acties zijn vaak gebaseerd op de overtuiging dat het controleren van het gewicht en voedselinname de sleutel is tot geluk, succes of zelfacceptatie.
Vanuit een ACT-visie werken we hier vooral rond het creëren van een bewustzijn met betrekking tot de negatieve gevolgen.

Zoeken naar alternatieve, gezonde strategieën, die ook nog eens stroken met de waarden van de persoon in kwestie, zijn een goede sleutel om herstel te bevorderen.
‘Op die manier zal er verbondenheid ervaren worden, waardoor de focus eerder ligt op het vermijdingsgedrag dan op gedrag dat rechtstreeks de gewenste verbondenheid nastreeft’, aldus Elke Bussels.

»» Boek aankopen

Hoe jouw verleden jou vandaag beïnvloedt | eetstoornissen

Mijn leven met een eetstoornis

💻 Volg ons ook op social media!
Instagram & Facebook

Door Leen Seminck | Oprichter en CEO Strak Plan & Penstripe_