Wat is orthorexia?

In de wereld van eetstoornissen wordt er vaak gesproken over anorexia en boulimia, maar wat als jouw worsteling met eten niet past in deze conventionele categorie? Dat is waar orthorexia binnenkomt.

Hoewel het niet officieel wordt erkend in de DSM-5, verdient deze eetstoornis toch onze aandacht. Orthorexia, een obsessie voor gezonde voeding, heeft een unieke dynamiek die verschilt van klassieke eetstoornissen zoals anorexia.

In dit blogbericht gaan we dieper in op de kenmerken en de verontrustende rol van onze dieetcultuur bij het bevorderen van eetstoornissen.

Lees verder om meer te ontdekken over orthorexia en de impact ervan op onze samenleving en individuele levens.

Wat is orthorexia?

Het grote verschil tussen anorexia en orthorexia is dat het bij orthorexia vooral om de kwaliteit van de voeding gaat en bij anorexia om de kwantiteit. 

Bij orthorexia ligt de focus op enkel gezonde voeding kunnen en willen eten.
Denk aan groenten, mager vlees, vis en fruit in beperkte mate.
Fruit is toch gezond?
Fruit bevat ook (vruchten)suiker en kan angsten geven. Aardbeien eten lukt nog, maar een banaan is al moeilijker. ‘Want een banaan bevat toch veel suiker?’.

Zo kan een persoon met orthorexia makkelijk een heel bord sla, 3 tomaten en 1 komkommer eten terwijl iemand met Anorexia dit niet kan of zal doen.
Dit is te veel.
Iemand met anorexia gaat liever voor 1 Oreo koek, geen 2.
En dat zal dan ook het enige zijn dat die dag gegeten wordt. Iemand met Orthorexia kan onmogelijk een koek eten. Uitgesloten.

Mensen met orthorexia willen uitsluitend het allergezondste eten.
Ze meten aan de kwaliteit van hun eten hun levenskwaliteit.

Anorexia • kwantiteit van de voeding
Orthorexia • kwaliteit van de voeding

Kenmerken van Orthorexia

Kijken we naar de opgenomen criteria in de DSM-5 van Anorexia Nervosa, dan zien we onder andere:

• Beperken van de energie-inname
• Een intense vrees om aan te komen of te dik te worden
• Een stoornis in de manier waarop de persoon zijn of haar lichaamsgewicht ervaart

Deze criteria zijn ook bij orthorexia aanwezig, maar het toepassen van deze criteria wordt op een andere manier gedaan.
Zo wordt de energie-inname beperkt, niet zozeer door amper te eten zoals bij anorexia, maar door énkel gezonde voeding te eten.

De angst om aan te komen en de manier waarop de persoon zijn lichaam ziet is net zoals bij anorexia vertekend en heeft ook een grote invloed over hoe ‘goed’ ze zich voelen.
De vrees om aan te komen in gewicht is hierdoor ook sterk aanwezig.

Experts denken weleens dat orthorexia een copingstrategie is van anorexia.
Een manier om om te gaan met… 
Vanuit mijn ervaring in de praktijk kan het bij iemand met Anorexia eerder één van de zovele trucjes zijn die ze toepassen om hun eetstoornis te maskeren.
‘kijk, ik eet toch’ zodat de omgeving denkt dat ze aan de beterhand zijn.
Want ze eten terug.
Al weten ze maar al te goed dat sla en tomaten veilige voedingsmiddelen zijn als ze dan toch iets moeten eten.

Toch blijft orthorexia voor mij een eetstoornis op zichzelf met nog vele verschillen ten opzichte van anorexia.
Niet enkel het kwaliteit versus kwantiteit- verhaal, maar mij hierover uitspreken is (nog) te gevaarlijk. Studies zullen dit in de toekomst hopelijk nog aan het licht brengen.

En dan hoop ik oprecht dat dit een beweging in gang zal zetten om de hele dieetindustrie verder onder de loep te nemen. Dat boodschappen als ‘dit mag je eten, dit is gezond’ onder de loep genomen worden.
Dat het inplanten van verboden lijsten met ‘ongezonde voedingsmiddelen’ stopt. 

Hoe onze dieetcultuur eetstoornissen in de hand werkt

Ik blijf even op de weg van de ‘verboden lijsten’, maar geloof me; het zijn echte boosdoeners.
Die lijsten die de maatschappij, maar ook hulpverleners je geven zodra je de woorden ‘ik wil wat vermageren’ in de mond neemt. 

In de Strak Plan- praktijk helpen we ook mensen die willen afslanken en 99% van de personen die zich aanmelden, hebben zo’n verboden lijst.
Met als gevolg dat ze het zichzelf enkel moeilijker hebben gemaakt om gewicht te verliezen.
Die verboden lijst is hun roze olifant.
Je weet wel, die olifant waaraan je zeker niet mag denken.
Pizza, frieten en chocolade.
Verboden te eten, dus extra spannend om het toch te doen.

Maak van je roze olifant gerust een hek met ‘verboden toegang’ op. Ik weet niet wat het met jou doet, maar mij zal je in ieder geval vinden in het veld achter dat hek.
Aan het picknicken met pizza en wijn en als dessert een chocoladecake mét slagroom.

Ik merk dat mijn toetsenbord afziet als ik hierover schrijf – ja, een boek schrijven is eigenlijk een boek typen?. Ik klop harder op de toetsen omdat het mij zo’n pijn doet dat grote bedrijven en groepen dit zomaar mogen aankondigen.

Dat de dieetindustrie jaarlijks miljoenen verdient met het uithangbord ‘wij maken jou gezonder’, maar onderliggend zoveel mentale problemen veroorzaakt.

Genoeg hierover.
Contacteer me gerust als je hierover een pleidooi wil horen.

Wanneer is er een probleem?

Terug naar orthorexia.
Want wanneer is er een probleem?
Begint je kind plots meer te studeren, dan zal je het vooral aanmoedigen?
Geen stress meer rond slechte punten of de kans op zittenblijven.

Tenzij dit uitdraait in perfectionisme en faalangst.
Een moeilijk onderscheid dat gemaakt moet worden.

Wanneer moet je graten zien in het gezonde eetgedrag dat op het eerste zicht geen problematisch gedrag lijkt:

• Naast veel groenten bij de lunch wordt er ook weleens een ijsje gegeten.

• Er is nog steeds flexibiliteit als er eens geen groenten zijn bij het avondeten.

• Er wordt dan wel gekozen voor een appel in plaats van een koek, maar er is geen probleem als dit de ene dag om 10u is en de andere dag om 10u30.

• Gepaard gaande met gezonder eten wordt er ook gesport, maar niet obsessief. Er kan al eens een sportsessie overgeslagen worden.

Merk je onderstaande zaken op, wees dan op je hoede:

• Er wordt zelden nog een koek of snoep gegeten.

• Je merkt dat er spanning is als er eens geen groenten bij de lunch zijn. De lunch wordt misschien niet eens opgegeten dan.

• Je sociale dochter trekt zich meer en meer terug.

• Je hartelijke zoon loopt geïrriteerd rond in huis en praat nog amper met jou. Als hij dan iets zegt, is het vaak op een korte manier.

• De sportieve activiteiten worden opgedreven en als er plannen komen op het tijdstip dat zoon of dochter ging lopen, is er veel weerstand.
  Je merkt misschien zelfs ergens angstgevoelens.

Dit zijn uiteraard maar leidraden.
In de leeftijdsgroep 12-18 jaar zijn bovenstaande zaken ook vaak een vorm van puberen. Panikeer dan ook niet direct bij het lezen van bovenstaande punten.

Neem gerust contact op met een externe partij om dit alles eens van buitenaf te bekijken.
Bij een beginnende vorm van orthorexia kan het voldoende zijn om voedingseducatie te geven; correcte informatie aanreiken over voeding en wat nodig is om een gezond voedingspatroon te hebben. Dat vetten bepaalde functies hebben in het lichaam, net zoals eiwitten, koolhydraten en bepaalde suikers zelfs. Het extreme beeld van wat gezonde voeding is, moet doorbroken worden.
Vaak is het maken van die gezonde boodschappenlijst of dat perfect uitgerekend weekmenu wat voldoening geeft, maar is dit echt nodig? Wat is het nut hiervan?
En zal deze lijst nu echt bijdragen aan een gezonder, waardevoller leven?

Diëtisten die zich specialiseren in de begeleiding bij eetstoornissen zijn hier dan ook best voor op hun hoede.
Ga niet mee in de vraag om een voedingsschema of een voorbeeld boodschappenlijst.
Tenzij dit wel past.
Alles is context.

Voedingseducatie als eerste hulp

Naast het geven van correcte informatie over voeding in het algemeen, wordt er dus ook gewerkt aan misopvattingen en niet-werkbaar gedrag.

Tijdens mijn begeleidingen laat ik de persoon in kwestie vaak dingen noteren om in een volgende sessie te bespreken.
“Wat denk je dat gezonde voeding is en wat is ongezond?”
“Hoeveel voeding heb je nodig?“
“Is er voeding dat je volgens jou moet verdienen?”

Over voeding verdienen kan er zelfs een hele sessie besteed worden.
Daar stem ik ook af met de psycholoog waarrond momenteel wordt gewerkt. Want als er eten verdiend moet worden, zijn er waarschijnlijk nog meer onderliggende zaken die meespelen.

Luister ook gerust naar de podcast met Leticia Vandemeersche.
Een interview waar ik jou dit alles in gesproken versie uit de doeken doe.

Spotify | ‘Laat mijn slimme tiener groeien’ aflevering 10.

Meer blogs over eetstoornissen:

https://www.strak-plan.be/mijn-leven-met-een-eetstoornis/

https://www.strak-plan.be/dwanghandelingen-en-het-monster-eetstoornissen/

Over boek ‘Eet Gewoon’

In februari 2024 wordt het boek ‘Eet Gewoon’ gepubliceerd.
Auteur: Leen Seminck van Strak Plan via uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts. 

»» Laat jouw mailadres achter en blijf op de hoogte van de publicatie om zo met een pre-order prijs het boek te bestellen.

Door Leen Seminck | Oprichter en CEO Strak Plan & Penstripe_